«Την πρώτη φορά ένιωσα απούσα από τον τοκετό μου. Την δεύτερη φορά, η εμπειρία μου ήταν πιο όμορφη και θετική. Βέβαια, είχα κλείσει μόνη μου, κρυφά από τον γυναικολόγο, την παροχή ωκυτοκίνης». Τα παραπάνω περιγράφει για τις εμπειρίες που βίωσε κατά τη διάρκεια των δύο τοκετών της, η Χριστίνα Λ., 43 ετων.
Σήμερα, η ίδια αναρωτιέται αν όσα βίωσε πριν από 10 χρόνια συνιστούν μαιευτική βία.
Η μαιευτική βία, ένας νεοσύστατος όρος – διατυπώθηκε για πρώτη φορά επίσημα το 2019 στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών-, περιγράφει μια σειρά απο κακές πρακτικές οι οποίες τελούνται κατά τη διάρκεια των τοκετών, των γυναικολογικών εξετάσεων και της λοχείας.
Η επανεκκίνηση, πριν από λίγες μέρες, του Παρατηρητηρίου Μαιευτικής Βίας Ελλάδας (OVO Hellas), μέλος της διεθνούς ομοσπονδίας InterOvo και 9ο αδερφό παρατηρητήριο παγκοσμίως, άναψε τη δημόσια συζήτηση, η οποία διεξάγεται με αντεγκλήσεις ανάμεσα σε μεγάλη μερίδα γυναικολόγων, από τη μία πλευρά και των γυναικών αλλά και των επαγγελματιών μαιών, από την άλλη.
Ως μαιευτική βία ορίζεται κάθε μορφή ιατρικής παρέμβασης χωρίς ενημέρωση ή συναίνεση της γυναίκας, η λεκτική ή ψυχολογική κακομεταχείριση, η απαγόρευση παρουσίας συνοδού κατά τη διαδικασία του τοκετού, η άρνηση αναλγησίας ή η υπερβολική ιατρικοποίηση της διαδικασίας. Σημειώνεται πως σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν υφίσταται κοινά αποδεκτός νομικός ορισμός- σε κάποιο νομικά δεσμευτικό κείμενο– για τη μαιευτική βία.
photo: Freepik
Στατιστικά στοιχεία και κακές πρακτικές
Οπως έχει ειπωθεί πολλές φορές, η Ελλάδα καταγράφει υπερβολικό ποσοστό καισαρικών. Το ποσοστό παγκοσμίως, σύμφωνα με τον ΠΟΥ είναι 21,1%, 25,7% κατά μέσον όρο στις χώρες της Ευρώπης και 58-60% στην Ελλάδα.
Τον Απρίλιο του 2024, μετά από αίτημα της Επιτροπής Δικαιωμάτων των Γυναικών και Ισότητας των Φύλων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δημοσιεύθηκε μια μελέτη, μετά από έρευνα που διεξήχθη στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ, με τίτλο «Μαιευτική και γυναικολογική βία στην ΕΕ – Επιπολασμός, νομικά πλαίσια και εκπαιδευτικές οδηγίες για την πρόληψη και την εξάλειψη του φαινομένου».
Ανάμεσα στα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από την Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται και μια διαδικτυακή έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2021 με 63 συμμετέχουσες. Οι γυναίκες ανέφεραν αδικαιολόγητη και περιττή χρήση διαφόρων τεχνοϊατρικών παρεμβάσεων κατά τη διάρκεια της γέννας, όπως η τεχνητή πρόκληση τοκετού, το τεχνητό σπάσιμο των νερών, η αναγκαστική χορήγηση ωκυτοκίνης, οι συνεχείς κολπικές εξετάσεις, η καθήλωση σε ιατρικό κρεβάτι, η χρήση λαβίδας και βεντούζας στο τελικό στάδιο αλλά και ο χειρισμός Kristeller (άσκηση πίεσης από τον/την μαιευτήρα με τις παλάμες ή τους αγκώνες του/της στον πυθμένα της μήτρας για να “διευκολύνει” την έξοδο της κεφαλής του εμβρύου).
Από άλλες έρευνες και μελέτες στη χώρα μας, μία αναφέρει πως σε δείγμα 1.079 γυναικών το 15,2% ανέφερε ότι έχει βιώσει σωματική μαιευτική βία. Σε μελέτη του 2021, σε δείγμα 533 γυναικών, το 16,5% ανέφερε ότι έχει βιώσει λεκτική βία. Τέλος, σε έρευνα σε δείγμα 3.075 γυναικών, το 2017, το 40% των γυναικών δήλωσε πως υποβλήθηκε σε επισιοτομή ( σ.σ, μία μικρή τομή που γίνεται κατά τον τοκετό με ψαλίδι από τον γιατρό στο περίνεο, δηλαδή στους μυς και το δέρμα που εκτείνεται από την είσοδο του κόλπου έως τον πρωκτό. Σκοπός της επισιοτομής είναι η υποβοήθηση της εξόδου του νεογνού στο τέλος του δεύτερου σταδίου του τοκετού). Εξ’ αυτών, μόνο οι μισές είχαν δώσει τη συγκατάθεσή τους για αυτήν την πρακτική.
photo: Freepik
Μαρτυρία: Ενας επιθετικός τοκετός και ένας «βελτιωμένος»
Πίσω, στις εμπειρίες που βίωσε η Χριστίνα, η ίδια περιγράφει τον πρώτο τοκετό της στα 33 της χρόνια, ως μια εμπειρία που στο τέλος άφησε μια αίσθηση κενού.
«Στη διάρκεια της εγκυμοσύνης δεν έκανα πολλές ερωτήσεις στον γυναικολόγο μου. Τον εμπιστευόμουν άλλωστε τυφλά» διηγείται η ίδια στο in.
Η σχέση εμπιστοσύνης διερράγη όταν έφτασε πριν από το αναμενόμενο η ώρα του τοκετού. «Ο γιατρός διέγνωσε γήρανση του πλακούντα και μου είπε πως έπρεπε να γεννήσω την επόμενη κιόλας μέρα, μιας και το μωρό μου κινδύνευε. Είπε στον σύζυγό μου να αποχωρήσει από την αίθουσα εξέτασης και ξεκίνησε δακτυλική πρόκληση τοκετού. Πονούσα και άρχισα να φωνάζω» συνεχίζει να περιγράφει η Χριστίνα.
«Επέστρεψα στο σπίτι κι άρχισε να με καταβάλει ο πανικός. Ο τοκετός ξεκίνησε με μικρή διαστολή και χωρίς να έχουν σπάσει τα νερά. Ελεγα διαρκώς ότι πονάω. Στην πραγματικότητα, “μιλούσε” ο πανικός. Μου χορηγήθηκε η πρώτη επισκληρίδιος ενώ είχα μικρή διαστολή και στη συνέχεια και δεύτερη δόση, όταν η διαστολή είχε προχωρήσει. Το αποτέλεσμα ήταν να μουδιάσει ολόκληρο το σώμα μου και να μην έχω καμία δύναμη για τις εξωθήσεις όταν έφτασε το μωρό στο κανάλι της γέννησης. Ο γυναικολόγος, ο οποίος εντωμεταξύ δεχόταν τα πιεστικά τηλεφώνηματα της κόρης του να επιστρέψει στο σπίτι, μου είπε και πάλι ότι το μωρό κινδύνευε και έπρεπε να γεννηθεί με υποβοηθούμενο τοκετό και συγκεκριμένα, με χρήση βεντούζας. Η μαία προσπάθησε να με παροτρύνει να συνεχίσω τις εξωθήσεις, αλλά ο γιατρός μιλώντας της έντονα, της απαγόρεψε να εκφράσει άλλο τη γνώμη της».
Photo: Freepik
Στη δεύτερη της εγκυμοσύνη, δύο χρόνια αργότερα, η Χριστίνα είχε κάνει εξαντλητική έρευνα για τον φυσιολογικό τοκετό. Σερφάροντας στα πολλά «αλληλέγγυα» group που έχουν δημιουργήσει στο διαδίκτυο γυναίκες οι οποίες έχουν γίνει πρόσφατα μητέρες, η Χριστίνα βρήκε τον γυναικολόγο στο δημόσιο μαιευτήριο, ο οποίος σύμφωνα με όσα διάβαζε: «υποστηρίζει τους φυσιολογικούς τοκετούς». Βρήκε και την επικεφαλής μαία στο εν λόγω μαιευτήριο και παρακολούθησε μαζί της σεμινάρια προετοιμασίας φυσιολογικού τοκετού.
Τελικά, γέννησε και πάλι με δαχτυλική πρόκληση. Κατάφερε να περπατάει μέσα στην αίθουσα τοκετού και όχι να παραμένει ξαπλωμένη ενώ δεν έκανε και επισκληρίδιο. Δεν κατάφερε όμως να αποφύγει και την παροχή ωκυτοκίνης μέσα από ορό, η οποία επισπεύδει τον τοκετό.
Η Χριστίνα θυμάται ακόμα τον γυναικολόγο να λέει πως έπρεπε να παραστεί σε ένα συνέδριο εκείνο το μεσημέρι. Κάποια στιγμή, όταν οι τεχνητές ωδίνες είχαν γίνει αφόρητες για την Χριστίνα, αποφάσισε να κλείσει κρυφά την παροχή της ωκυτοκίνης για ένα διάστημα με τη μαία να της λέει πως ο γιατρός θα τις «μαλώσει».
Εκ των ύστερων, έμαθε ότι η διακοπή της ωκυτοκίνης δεν είναι κάτι που πρέπει να γίνεται από την επίτοκο, καθώς μπορεί να αποβεί επικίνδυνη. Βέβαια, οι εναλλακτικές λύσεις όπως η σωματική άσκηση ή το ζεστό μπάνιο, πρακτικές που διευκολύνουν τον τοκετό, δεν είναι μέσα στις επιλογές που έχει μία γυναίκα στα μαιευτήρια της Ελλάδας- πλην ελαχίστων εξαιρέσεων.
Σημειώνεται πως σύμφωνα με την έκθεση που παρήγγειλε η επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η μαιευτική και γυναικολογική βία είναι σχετικά νέες έννοιες και οι γυναίκες-θύματα συχνά δυσκολεύονται να την κατανοήσουν ως τέτοια.
«H μαιευτική βία είναι δομημένη»
Για την Κωνσταντίνα Νούσια, μαία, MSc, Υπ. Διδάκτωρ ΕΚΠΑ-τμήμα Ιατρικής και πρόεδρο του OVO Hellas, η μαιευτική βία είναι δομημένη και είναι επίσης μια έμφυλη μορφή βίας.
«Πρόκειται για δομημένες κακές πρακτικές που στο τέλος παράγουν βία. Συχνά δεν την αντιλαμβανόμαστε ούτε εμείς οι ίδιοι οι επαγγελματίες υγείας. Το πρόβλημα ξεκινάει από την εκπαίδευση. Οι επαγγελματίες υγείας που εκπαιδευόμαστε στα δημόσια νοσοκομεία μαθαίνουμε αυτές τις πρακτικές από τους προηγούμενους και τις υιοθετούμε» λέει η ίδια στο in.
Οπως υπογραμμίζει, στην Ελλάδα δεν ζητείται από τις επίτοκους η συναίνεση τους για τις πρακτικές που προαναφέρθηκαν. «Η φράση “το μωρό σου κινδυνεύει αν δεν κάνεις καισαρική τομή” , το οποίο ακούν συγνά οι έγκυες στη χώρα μας, διατυπώνεται ως απειλή» λέει η κ. Νούσια και προσθέτει: «Μεγάλο ποσοστό των Ελληνίδων γυναικών πιστεύουν πως την ευθύνη της γέννησης του παιδιού τους δεν την έχουν και οι ίδιες αλλά αποκλειστικά οι γυναικολόγοι τους. Οι ίδιοι δεν θέλουν να χάσουν τα σκήπτρα της απόλυτης εξουσίας που έχουν στο θέμα των τοκετών στην Ελλάδα».
Κωνσταντίνα Νούσια
Την ίδια στιγμή, κατά την κ. Νούσια, δεν υπάρχει ελεγκτικός μηχανισμός που να διερευνά τα αίτια για το μεγάλο ποσοστό των καισαρικών στην Ελλάδα ή για τις κακές πρακτικές που ακολουθούνται, ενώ δεν υπάρχει και πρωτόκολλο τοκετού. «Μπαίνεις με έναν γυναικολόγο στην αίθουσα τοκετού και λίγο έως πολύ, κάνει ό,τι θέλει» σχολιάζει η κ. Νούσια.
Ελλιπής έως ανύπαρκτη είναι όμως και η ενημέρωση των έγκυων γυναικών για τα δικαιώματα τους. «Σε πολλές χώρες του εξωτερικού, μαίες κατ’ οίκον επισκέπτονται τις γυναίκες πριν και μετά τον τοκετό για να τις υποστηρίξουν» λέει η πρέδρος του ΟVO Hellas.
Σημειώνεται πως μέλος του παρατηρητηρίου είναι και ο καθηγητής Γεώργιος Χρούσος, πρόεδρος του Τμήματος Παιδιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αντιρρήσεις για τον όρο
Στο site της Ελληνικής Μαιευτικής και Γυναικολογικής Εταιρείας, παραμένει σε κεντρικό σημείο αναρτημένη μία ανακοίνωση από τον Απρίλιο του 2024. Ανάμεσα σε άλλα, η ανακοίνωση αναφέρει τα εξής: «Η βία στην έννοια της είναι απότοκος ανθρώπινης συμπεριφοράς και όχι ιατρικής πρακτικής και δεν μπορεί να συνδεθεί με την μαιευτική και ιατρική επιστήμη. Η έκφραση “μαιευτική βία” αποτελεί απαράδεκτο και λανθασμένο όρο».
H Χρυσάνθη Σαρδέλη, μαιευτήρας-γυναικολόγος, αναπαραγωγική τοξικολόγος και αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φαρμακολογίας-Κλινικής Φαρμακολογίας ΑΠΘ, συμμετείχε πέρυσι τον Ιανουάριο σε μια επιστημονική εκδήλωση του ΑΠΘ με τίτλο «Μαιευτική βία: Το πρόβλημα, οι παρανοήσεις και η αντιμετώπισή του στην Ελλάδα και στην ΕΕ».
Η ίδια θεωρεί τον όρο «μαιευτική βία» υπερβολικό.
Η κ. Σαρδέλη εργάστηκε επί οκτώ χρόνια στη Δανία, ένα σύστημα όπως περιγράφει η ίδια μαιοκεντρικό. «Οι μαιευτήρες εκεί παρίστανται στους τοκετούς αν προκύψει πρόβλημα, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι είναι πάντα εύκολο να διεκπεραιώνεις διαδικασίες που ξεκίνησαν άλλοι (εν προκειμένω μια/ένας μαία/μαιευτής».
Οπως προσθέτει: «Συμφωνώ ότι την Ελλάδα χρησιμοποιούνται σε υπερβολικό βαθμό κάποιες κακές πρακτικές όπως η καισαρική τομή. Αυτό είναι αναντίρρητο. Δεν μπορούμε όμως, για παράδειγμα, να ισχυριζόμαστε πως η δακτυλική πρόκληση τοκετού, όπου ενδείκνυται αυτό, συνιστά μαιευτική βία. Είναι σε κάποιες περιπτώσεις μια απολύτως ικανοποιητική μέθοδος πρόκλησης τοκετού. Υπάρχουν περιπτώσεις που αν προχωρήσουμε σε πρόκληση τοκετού με προσταγλαδίνες, αντί για δακτυλική πρόκληση, αυτές μπορούν να προκαλέσουν υπερδιέγερση της μήτρας ή και να επισπεύσουν άνευ λόγο και αιτίας τον τοκετό. Ενας καλός μαιευτήρας θα πάρει την σωστή απόφαση» λέει η ίδια στο in.
Χρυσάνθη Σαρδέλη
Η κ. Σαρδέλη σημειώνει επίσης πως σε άλλες χώρες, σε αντίθεση με την Ελλάδα, οι ιατρικές και κοινωνικές υπηρεσίες μπορούν να υπηρετήσουν τους διαφορετικούς τοκετούς ή κακές εκβάσεις τους. «Υπάρχει η πραγματικότητα πως πολλοί Ελληνες μαιευτήρες θεωρούν το τοκετό ως μια ιατρική πράξη που πρέπει να διεκπεραιωθεί γρήγορα. Και είναι αλήθεια πως σε αρκετές περιπτώσεις οι καισαρικές προκαλούνται επειδή οι μαιευτήρες θέλουν να διαχειριστούν τον χρόνο τους. Παρόλα αυτά, ό,τι διαμείβεται ως προβληματικό ανάμεσα σε έναν/μία μαιευτήρα και μια έγκυο, είναι συχνά ζήτημα κακής επικοινωνίας και κακοδιαχείρισης, συχνά λόγω ελλιπούς εκπαίδευσης (ψυχοπροφύλαξη) των επιτόκων σχετικά με την περιγεννητική φροντίδα. Πρέπει να υπάρξει βελτίωση της ενημέρωσης των επιτόκων σχετικά με τα διαφορετικά ενδεχόμενα του τοκετού και την πιθανότητα να αλλάξει το πλάνο της γέννας τους, εξαιτίας κατεπείγουσας ιατρικής ανάγκης και απόφασης που πρέπει να πάρει ένας μαιευτήρας την ώρα της εξέλιξης της τοκετού».
Σύμφωνα πάντως με τη μελέτη που δημοσίευσε η επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η συλλογή δεδομένων σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών έχει δείξει ότι συνολικά, οι επαγγελματίες υγείας αντιστέκονται στο να αποδεχτούν το ζήτημα της μαιευτικής και γυναικολογικής βίας ως μορφή συστηματικής βίας λόγω φύλου και θα προτιμούσαν να χρησιμοποιείται πιο «θετική» ορολογία. Ωστόσο, όπως σημειώνεται, με αυτόν τον τρόπο, υπάρχει ο κίνδυνος οι βαθύτερες αιτίες της μαιευτικής και γυναικολογικής βίας να παραμείνουν αόρατες.
