Kατολισθήσεις, πτώσεις δέντρων, ζημιές σε υποδομές και περιουσίες, προβλήματα στα οδικά δίκτυα και πλημμυρικά φαινόμενα: κάθε έντονη βροχόπτωση στην Αττική φέρνει τους κατοίκους του λεκανοπεδίου μπροστά από εικόνες μιας μικρότερης η μεγαλύτερης καταστροφής.
Αυτή τη φορά, τη μήνη της κακοκαιρίας δέχθηκαν η Μάνδρα, τα Μέγαρα, ο Ασπρόπυργος, η Ελευσίνα, η Νέα Πέραμος και η Βλυχάδα, ενώ τα φρεάτια μετατράπηκαν σε συντριβάνια στη… συνήθη ύποπτο για πλημμυρικά φαινόμενα, Καλλιθέα.
Οσον αφορά τη δύσκολη κατάσταση που επικρατούσε το πρωί της Παρασκευής στην Αττική, είναι ενδεικτικό πώς λίγο μετά τις 11:00 εστάλη μήνυμα από το 112 για πιθανή υπερχείλιση του Σαρανταπόταμου στην περιοχή της Ελευσίνας.
Περιγράφοντας το αποτύπωμα της κακοκαιρίας Byron στο λεκανοπέδιο, ο Κώστας Λαγουβάρδος, επικεφαλής του ΜΕΤΕΟ και διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών σημειώνει πως τα ύψη βροχής που σημειώθηκαν στην Αττική ήταν αντικειμενικά μεγάλα.
Οπως εξηγεί: «Τα εντονότερα φαινόμενα χτύπησαν τη Δυτική Αττική. Ενδεικτικά, μέσα σε 18 ώρες, στην Βλυχάδα καταγράφηκαν 245 χιλιοστά βροχής, δηλαδή η μισή βροχή που πέφτει στην Αθήνα κατά τη διάρκεια ενός έτους. Μεγάλα ύψη βροχής είχαμε και στον Αύλωνα, όπου σε λιγότερο από 24 ώρες έπεσαν 151 χιλιοστά βροχής. Στο Χαλάνδρι, το ίδιο χρονικό διάστημα οι σταθμοί του ΜΕΤΕΟ μέτρησαν 125 χιλιοστά βροχής, στο Μαρούσι 114 και 102 στα Βριλήσσια».
Μεγάλα ήταν όμως σύμφωνα με τον κ. Λαγουβάρδο τα ύψη βροχής και εντός του πυκνού αστικού ιστού. Στο Γκάζι, σε λιγότερο από 18 ώρες, ο σταθμός του ΜΕΤΕΟ κατέγραψε σχεδόν 100 χιλιοστά βροχής, ενώ στους Αμπελόκηπους, 90. Συνολικά, στις κεντρικές περιοχές της Αθήνας τα ύψη βροχής κυμάνθηκαν ανάμεσα στα 80 με 90 χιλιοστά.
«Στις κεντρικές περιοχές της Αθήνας υπήρχαν διαλείμματα 2 και 3 ωρών ανάμεσα στις ραγδαίες βροχοπτώσεις, τα οποία έδιναν τη δυνατότητα να αποσυμφορείται το σύστημα απορρόφησης του νερού».
Τα ύψη βροχής που σημειώθηκαν στη Δυτική Αττική ήταν μεγάλα. Ομως το πρόβλημα σύμφωνα με τον κ. Λαγουβάρδο δεν ήταν μόνο αυτό αλλά και το ότι η βροχόπτωση σε αυτή την περιοχή δεν έκανε διαλείμματα όπως συνέβη στο κέντρο της Αθήνας
»Αντιθέτως, στη Δυτική Αττική, είχαμε μεγάλα ύψη βροχής τα οποία έπεφταν συνεχόμενα. Στη Βλυχάδα για παράδειγμα, η βροχόπτωση μετά τα μεσάνυχτα της Πέμπτης ήταν ασταμάτητη».
Αδιαπέρατη πόλη
Ο Μιχάλης Διακάκης, επίκουρος καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο ΕΚΠΑ κάνει λόγο για ένα σημαντικό επεισόδιο βροχόπτωσης στην Αττική, το οποίο όμως: «δεν ήταν Daniel, δεν ήταν ακραίο. Επεσε βέβαια σημαντική ποσότητα νερού».
Εξηγώντας ποια είναι η ρίζα του προβλήματος των πλημμυρικών φαινομένων στο λεκανοπέδιο, ο κ. Διακάκης επισημαίνει τα εξής: «Η ουσία του προβλήματος έγκειται στο ότι η πρωτεύουσα είναι επιβαρυμένη με αδιαπέρατες αστικές επιφάνειες οι οποίες ενισχύουν τον όγκο της απορροής νερού. Ο χώρος που προορίζεται να δέχεται το νερό, τα φυσικά πλημμυρικά πεδία, αυτά που η φύση έχει προγραμματίσει να πλημμυρίζουν, είναι κατειλημμένα από υποδομές κατασκευές και δραστηριότητες. Το αποτέλεσμα είναι το υδρολογικό σύστημα της Αττικής να έχει φτάσει σήμερα στα όρια του».
Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τον κ. Διακάκη, οι πυρκαγιές της τελευταίας 20ετίας στην Αττική, έχουν αλλάξει πλήρως το γεωπεριβάλλον του λεκανοπεδίου αλλά και τους υδρολογικούς συσχετισμούς στον ευρύτερο αστικό ιστό.
«Το θετικό είναι πως οι βροχές που έχουν φέρει τα τρία συνεχόμενα συστήματα κακοκαιρίας, συνεισφέρουν αναντίρρητα στα αποθέματα νερού τα οποία χρειαζόμαστε λόγω λειψυδρίας» σχολιάζει ο κ. Διακάκης και προσθέτει: «Από την άλλη, σημαντικό ποσοστό από αυτό το νερό δεν συγκρατείται από τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα λόγω της σφοδρότητας των βροχοπτώσεων που σημειώνονται σε σύντομο χρονικό διάστημα».
Γιατί πλημμυρίζει ξανά και ξανά η Μάνδρα και η Καλλιθέα
Ο κ. Διακάκης στέκεται στην χαρακτηριστική περίπτωση της Μάνδρας. Οπως περιγράφει ο καθηγητής: «Μετά την καταστροφή του 2017 έγινε ένα αντιπλημμυρικό έργο. Η λογική του ήταν η εκτροπή του ρέματος της Αγίας Αικατερίνης. Μέσω ενός πλακόστρωτου αγωγού, το ρέμα παρακάμπτει την Μάνδρα, περνάει από τη βόρεια πλευρά της πόλης και καταλήγει σε άλλο ρέμα στις Σούρες. Παρόλα αυτά, σε κάθε σοβαρή καταιγίδα, η Μάνδρα πλημμυρίζει».
Αυτό σύμφωνα με τον κ. Διακάκη συμβαίνει γιατί η δυνατότητα αυτού του αντιπλημμυρικού αγωγού είναι περιορισμένη. «Δεν “εγγυάται” δηλαδή ο αγωγός ότι το ρέμα δεν θα έχει ήδη πλημμυρίσει σε ένα πιο ψηλό σημείο του, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να παραλάβει το νερό».
Ο Ευθύμης Λέκκας, καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο ΕΚΠΑ υπογραμμίζει με τη σειρά του, πως τα εκατοντάδες μπαζωμένα ρέματα στην Αττική συναντούν πάρα πολλά εμπόδια στην εκβολή τους.
«Το είδαμε και με τον Σαρανταπόταμο στην Ελευσίνα και με τον Γιαννουλά στον Ασπρόπυργο. Τα τοπικά ρέματα στη λεκάνη του Ιλισσού πιέζουν την Καλλιθέα. Είναι το ίδιο πρόβλημα παντού».
»Η κατάσταση με τις βροχοπτώσεις είναι πάντα δύσκολη σε δομημένες περιοχές που βρίσκονται χαμηλά μέσα σε λεκάνες/ τεκτονικά βυθίσματα, με κατεύθυνση προς τη θάλασσα, όπως η Καλλιθέα μέσα στον αστικό ιστό ή τα Βίλια και η Μάνδρα στη Δυτική Αττική».
Η κλιματική κρίση τρέχει μπροστά από τα αντιπλημμυρικά έργα
Κατά τον κ. Διακάκη, το παράδειγμα της Μάνδρας μας δείχνει πως δεν λύνονται όλα τα πλημμυρικά φαινόμενα με αγωγούς και με περισσότερα αντιπλημμυρικά έργα.
«Η βασική λύση του προβλήματος είναι δυστυχώς δύσκολη αλλά είναι η μόνη ρεαλιστική» λέει ο κ. Διακάκης και εξηγεί: «Αντί να χτίζουμε μέσα στα ρέματα και στη συνέχεια να τους κάνουμε bypass για να μην πλημμυρίζουν, πρέπει να απελευθερώσουμε τα ρέματα ακόμα και αν αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να “αφαιρέσουμε” οικίες και υποδομές χτισμένες μέσα σε αυτά.
»Για την ώρα, αυτό που κάνουμε είναι να μεταφέρουμε το νερό… από εδώ και από εκεί μέσα στην πόλη. Σχεδιάζουμε διαρκώς εκτροπές, αγωγούς, μεσαίας τάξης φράγματα στα βουνά και διαρκώς είμαστε αντιμέτωποι με πλημμύρες.
»Τα τελευταία χρόνια έχουμε δημιουργήσει δεκάδες μικρού και μεσαίου μεγέθους αντιπλημμυρικά έργα στην Αθήνα, όπως στη Νέα Φιλαδέλφεια, τα Βριλήσσια ή την Βάρκιζα. Ομως, δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τα ακραία ή τα ισχυρά φαινόμενα. Είναι θετικό το ότι τα έχουμε αλλά είναι έργα αδύναμα απέναντι στις ισχυρές και ακραίες βροχοπτώσεις, οι οποίες λόγω κλιματικής κρίσης κάνουν ολοένα και πιο συχνά την εμφάνισή τους».
Οπως σημειώνεται και σε σημερινό άρθρο του Climatebook, το ελληνικό δίκτυο ενημέρωσης για τον καιρό και το κλίμα από την ομάδα του ΜΕΤΕΟ και συνεργατών της: «Υπάρχει λύση στο παράδοξο να έχουμε περισσότερες πλημμύρες και την ίδια στιγμή, λειψυδρία, αρκεί να επαναφέρουμε μια πιο υγιή σχέση με τον υδρολογικό κύκλο μέσα από τρεις συμπληρωματικές παρεμβάσεις.
Πρώτον, με την επαναφορά της φυσικής υδρολογίας, δηλαδή την αποκατάσταση ρεμάτων, υγροτόπων και δασικών εκτάσεων, ώστε το έδαφος να ξαναλειτουργεί ως «σφουγγάρι» που συγκρατεί το νερό αντί να το αφήνει να χάνεται γρήγορα προς τη θάλασσα.
Δεύτερον, με σύγχρονες υποδομές διαχείρισης νερού, όπως ταμιευτήρες πολλαπλού σκοπού, έργα τεχνητού εμπλουτισμού υπόγειων υδροφορέων, ανθεκτικά αποχετευτικά συστήματα και δίκτυα ύδρευσης με ελάχιστες διαρροές, που αξιοποιούν αποτελεσματικά τόσο τις έντονες βροχοπτώσεις όσο και τα διαθέσιμα αποθέματα.
Και τρίτον, με την έξυπνη χρήση και ανακύκλωση νερού, εφαρμόζοντας τεχνολογίες εξοικονόμησης στην άρδευση, ανακυκλώνοντας το νερό για αστικές και γεωργικές ανάγκες.
Εν ολίγοις, η ενίσχυση της κλιματικής ανθεκτικότητας είναι η μόνη πραγματική λύση, γιατί η κλιματική αλλαγή όχι μόνο δεν πρόκειται να σταματήσει, αλλά θα ενταθεί όσο συνεχίζουμε το business as usual. Μόνο αν προσαρμόσουμε τις υποδομές, τις πόλεις και τον τρόπο διαχείρισης του νερού στις νέες συνθήκες θα μπορέσουμε να μειώσουμε τον κίνδυνο πλημμυρών και ταυτόχρονα να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τη λειψυδρία».
Λογική lockdown λόγω βροχόπτωσης
Σε κάθε περίπτωση, το μίνι lockdown – με κλειστά σχολεία, αναβολή αθλητικών αγώνων και εκδηλώσεων, ανάμεσα σε άλλα- το οποίο επιβλήθηκε λόγω των έντονων βροχοπτώσεων στην Αττική, θεωρείται μια σωστή επιλογή από τους ειδικούς.
Ο κ. Λαγουβάρδος σημειώνει πως δεδομένων των προβλημάτων της πρωτεύουσας είναι σημαντικό η Αθήνα να μην επιβαρύνεται και από την κυκλοφοριακή συμφόρηση κατά τη διάρκεια μιας κακοκαιρίας. «Αν τα μεγάλα ύψη βροχής είχαν σημειωθεί την Παρασκευή το πρωί δύο-τρεις ώρες αργότερα, θα έβρισκαν τα παιδιά στον δρόμο για το σχολείο και αυτό θα δημιουργούσε σημαντικά προβλήματα» σχολιάζει ο επικεφαλής του ΜΕΤΕΟ.
«Βλέπουμε μια αλλαγή κουλτούρας στο θέμα της προστασίας των πολιτών με δεδομένη την τρωτότητα της πρωτεύουσας απέναντι στις βροχοπτώσεις και αυτό είναι μια θετική κίνηση» επισημαίνει και ο κ. Λέκκας.
