HAARETZ – 20 Μαΐου 2025
Το νέο βιβλίο του Michael Sfard στην εβραϊκή γλώσσα, με τίτλο «Occupation from Inside», είναι απολύτως διαπεραστικό. Το κύριο επιχείρημά του: Η προσπάθεια της κυβέρνησης Νετανιάχου να αποδυναμώσει τη δικαστική εξουσία δεν ξεκίνησε με την ανακοίνωση του υπουργού Δικαιοσύνης Yariv Levin στις 4 Ιανουαρίου 2023. Ξεκίνησε πολλά χρόνια νωρίτερα με παράνομες πολιτικές που εφαρμόστηκαν στο πλαίσιο των ίδιων των θεσμών που υποτίθεται ότι τηρούν τον νόμο.
Ισραηλινοί στρατιώτες και Παλαιστίνιοι στη Γάζα κατά τη διάρκεια της πρώτης Ιντιφάντα. Φωτογραφία: Alex Levac
Αυτές οι πολιτικές υποστηρίχθηκαν από τα περισσότερα ισραηλινά πολιτικά κινήματα. Εφαρμόστηκαν κυρίως στα εδάφη που κατελήφθησαν το 1967, αν και όχι αποκλειστικά. Αυτές οι πολιτικές στοχεύουν στην εγκαθίδρυση «ενός καθεστώτος στο οποίο οι ανάγκες των Εβραίων έχουν προτεραιότητα έναντι εκείνων των Παλαιστινίων», ουσιαστικά ενός επίσημου συστήματος εβραϊκής υπεροχής που επικυρώνεται και νομιμοποιείται από το νόμο. Όπως το θέτει ο Sfard:
«Μια κοινωνία που έχει συνηθίσει να ασκεί εξουσία πάνω σε εκατομμύρια ανθρώπους και να παραβιάζει συστηματικά τα πιο βασικά ανθρώπινα δικαιώματα -μια κοινωνία που κατοχυρώνει την υπεροχή μιας ομάδας και την υποδούλωση μιας άλλης – δεν μπορεί πλέον να απελευθερωθεί».
Πέρα από την λεπτομερή περιγραφή των χαρακτηριστικών της κατοχής και των νομικών μηχανισμών της, τοβιβλίο «Κατοχή εκ των έσω» είναι σημαντικό λόγω των ερωτημάτων που εγείρει -ειδικά προς το τέλος- σχετικά με το παρελθόν και το μέλλον αυτής της γης.
Ο Sfard προσθέτει, χρησιμοποιώντας μια κοινή ισραηλινή έκφραση:
«Δεν υπάρχει δημοκρατία μόνο τις Δευτέρες και τις Πέμπτες, και δεν υπάρχει δημοκρατία μόνο σε ένα μέρος της επικράτειας που βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Ισραήλ, ειδικά όταν η κατάσταση είναι μόνιμη. Δεν υπάρχει δημοκρατία με κατοχή. Πάνω απ’ όλα, δεν υπάρχει δημοκρατία με απαρτχάιντ».
Το εξώφυλλο του βιβλίου «Κατοχή από Μέσα: Ένα Ταξίδι στις Ρίζες του Συνταγματικού Πραξικόπημα»
Σκοτώνοντας την πατρική φιγούρα
Ο Sfard ειδικεύεται στο διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στους νόμους του πολέμου. Έχει εκπροσωπήσει χιλιάδες Παλαιστίνιους «που τα σπίτια έχουν γίνει στόχος κάποιου από τα πολλά όπλα της ισραηλινής κατοχής, που τους έχουν στήσει ενέδρα στα χωράφια τους, που έχουν ξυλοκοπηθεί στις γωνίες των δρόμων που ασφυκτιούν από την άκαμπτη λαβή της [κατοχής]», όπως το θέτει.
Έγραψε αυτό το βιβλίο – το τέταρτο του – πριν από τις 7 Οκτωβρίου 2023, αλλά αργότερα πρόσθεσε έναν πρόλογο και ένα τελευταίο κεφάλαιο που ασχολούνται με τη σφαγή της Χαμάς και τον πόλεμο που διεξάγει το Ισραήλ στη Γάζα έκτοτε. Στον πρόλογο, ο Sfard εξηγεί ότι στόχος του ήταν να βοηθήσει τους Ισραηλινούς να κατανοήσουν την Κατοχή – έναν στόχο που επιτυγχάνει με αξιοσημείωτη σαφήνεια και διεξοδικότητα.
Στο τρίτο κεφάλαιο, με τίτλο «Τι είναι κατοχή και πότε γίνεται προσάρτηση;», ο Sfard εξηγεί πώς, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η διεθνής κοινότητα απαγόρευσε τον εποικισμό κατεχόμενων εδαφών. Στόχος ήταν να αποτραπεί η επιβράβευση των νικητών του πολέμου και να διασφαλιστεί ότι η ανθρωπότητα δεν θα ξαναγυρνούσε «σε ό,τι ήταν επιτρεπτό και συνηθισμένο κατά τους βιβλικούς χρόνους, κατά τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ή υπό τον Τζένγκις Χαν, και σήμερα με τις βόμβες υδρογόνου και τις πυρηνικές κεφαλές».
Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, όταν μια περιοχή με άμαχο πληθυσμό βρίσκεται προσωρινά υπό κατοχή, η κατοχική δύναμη πρέπει να δώσει προτεραιότητα στην ευημερία του κατεχόμενου πληθυσμού. Ο Sfard περιγράφει πώς το Ισραήλ παραβίασε αυτήν την αρχή αμέσως μετά το 1967 με την ίδρυση των πρώτων οικισμών. Και κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, έχει επανειλημμένα παραβιάσει τις υποχρεώσεις του ως κατοχική δύναμη.
Ο Sfard σκιαγραφεί τις διάφορες στρατιωτικές, πολιτικές και νομικές πρακτικές που στηρίζουν αυτήν την παράνομη κατοχή – πρακτικές που ασκούνται εδώ και δεκαετίες από κάθε ισραηλινή κυβέρνηση και ενισχύονται από τη δικαστική εξουσία. Το επιχείρημά του το καθιστά σαφές: Είμαστε όλοι συνένοχοι.
Σε ένα από τα πιο δυνατά αποσπάσματα του βιβλίου του, γράφει:
«Η κατοχή, και επομένως το απαρτχάιντ, είναι ένα ολοκληρωτικό ισραηλινό σχέδιο. Οι στρατιώτες μας, με το τουφέκι στο χέρι, επιβάλλουν την καταπίεση εκατομμυρίων Παλαιστινίων, συχνά βοηθώντας τους καταπατητές της γης. Οι νομικοί μαςεμπειρογνώμονες δημιουργούν ένα διπλό νομικό σύστημα:Το ένα είναι σύγχρονο, και γενναιόδωρο προς τους Ισραηλινούς που ζουν στα κατεχόμενα εδάφη, το άλλο είναι μιλιταριστικό, κυρίαρχο και βάναυσο προς τους Παλαιστίνιους γείτονες».
«Η οικονομία μας εκτείνεται στα κατεχόμενα εδάφη, εξάγοντας τον πλούτο τους, λεηλατώντας τους πόρους τους και καταστρέφοντας το πνεύμα τους. Η βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας μας αναπτύσσει εργαλεία για την επιτήρηση και τον έλεγχο των κατεχόμενων Παλαιστινίων. Η βιομηχανία όπλων μας τα χρησιμοποιεί ως πεδίο δοκιμών, επιτρέποντας στους εμπόρους της να πωλούν αυτές τις καινοτομίες σε όλο τον κόσμο ως «τεχνολογίες δοκιμασμένες σε μάχη».
«Ο καθένας μας, μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα, συμμετέχει στην εκδίωξη εκατομμυρίων Παλαιστινίων – που όπως κι εμείς γεννήθηκαν κατ’ εικόνα Θεού– στερώντας τους το δικαίωμά τους να διαμορφώνουν το μέλλον τους, να επιδιώκουν την ευτυχία και να έχουν λόγο στη μοίρα τους».
Κατασκευασμένο στο Ισραήλ, από την καλλιτέχνιδα Emi Sfard, 2010. Φωτογραφία: EladSarig
Η κριτική της δικαστικής εξουσίας του Ισραήλ – του ίδιου του θεσμού που καλούμαστε τώρα να υπερασπιστούμε στο όνομα της δημοκρατίας – κατέχει κεντρική θέση στο βιβλίο. Ο Sfard χαρακτηρίζει την δικαστική αναθεώρηση της ακροδεξιάς κυβέρνησης ως μια μορφή πατροκτονίας. Ίσως εμπνέεται από το έργο του Sigmund Freud του 1939 “Μωυσής και Μονοθεϊσμός”, στο οποίο “άγριοι” επιδιώκουν να σκοτώσουν τη μεγάλη πατρική φιγούρα. Στην προκειμένη περίπτωση, αυτή η φιγούρα είναι το Ανώτατο Δικαστήριο, το όργανο που επέτρεψε την εγκαθίδρυση του καθεστώτος της εβραϊκής υπεροχής.
Ενώ το δικαστήριο περιστασιακά καθυστέρησε ή περιόρισε την κατοχή, της παραχώρησε επίσης νομιμότητα, μετατρέποντάς την σε ένα έργο που υλοποιήθηκε υπό το πρόσχημα της δημοκρατίας ή, όπως το θέτει ο Sfard, «εντός ενός πολιτικού πλαισίου του οποίου η εικόνα είναι αυτή μιας ανοιχτής και δημοκρατικής κοινωνίας που σέβεται την ελευθερία και την ισότητα».
Ο Sfard επικρίνει επίσης τις διαμαρτυρίες κατά της δικαστικής αναθεώρησης. Ρωτάει γιατί, τα τελευταία δύο χρόνια, εκατοντάδες χιλιάδες έχουν βγει στους δρόμους στο όνομα της δημοκρατίας, αλλά όχι ενάντια στην παραβίαση των δικαιωμάτων εκατομμυρίων Παλαιστινίων από το Ισραήλ. Δίνει μια απάντηση: Η δικτατορία απειλεί τώρα άμεσα τους διαδηλωτές.
Αναφερόμενος σε έναν απλό Παλαιστίνιο, γράφει:
«Όλοι φοβόντουσαν να γίνουν Χασάν. Δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να συμφωνήσουν να γίνουν Χασάν. Ούτε Χασάν ούτε καν μισός Χασάν. Γι’ αυτό βγήκαν στους δρόμους».
Όλα ξεκίνησαν στο Άουσβιτς
Πέρα από την λεπτομερή περιγραφή των χαρακτηριστικών της κατοχής και των νομικών μηχανισμών της, το«Κατοχή εκ των έσω» είναι σημαντικό λόγω των ερωτημάτων που εγείρει -ειδικά προς το τέλος- σχετικά με το παρελθόν και το μέλλον αυτής της γης. Μερικά από αυτά τα ερωτήματα τίθενται ρητά, άλλα πιο διακριτικά.
Το πρώτο ερώτημα τίθεται από την Κάθλιν Περάτις, Αμερικανίδα δικηγόρο πολιτικών δικαιωμάτων. Αφού περιηγήθηκε στη Δυτική Όχθη, ρώτησε τη Sfard: «Ήταν όλα αυτά αναπόφευκτα; Είναι αυτή η τερατώδης πολιτική αναπόφευκτη συνέπεια του Σιωνισμού;» Ή, με τα λόγια τουSfard, «Μπορεί ένα κράτος που ορίζεται ως εβραϊκό έθνος-κράτος να μην βοηθήσει παρά να δημιουργήσει ένα καθεστώς απαρτχάιντ;»
Διαδηλωτές κατά του δικαστικού πραξικοπήματος βαδίζουν προς την Ιερουσαλήμ, τον Ιούλιο του 2023. Φωτογραφία: Olivier Fitoussi
Ο Sfard αφήνει αυτό το ερώτημα ανοιχτό για μεγάλο μέρος του βιβλίου, επιστρέφοντας σε αυτό προς το τέλος. Για να απαντήσει, στρέφεται στα γραπτά του παππού του, του Πολωνού κοινωνιολόγου Ζίγκμουντ Μπάουμαν, ο οποίος αναλογίστηκε την κληρονομιά του Άουσβιτς.
Σύμφωνα με τον Μπάουμαν, γράφει ο Sfard, η ζωή μετά το Ολοκαύτωμα συμβαίνει σε έναν κόσμο που στιγματίζεται για πάντα από την πιθανότητα να συμβεί μια παρόμοια καταστροφή. Ο Μπάουμαν υποστηρίζει ότι αυτή η αγχωτική ύπαρξη θα μπορούσε να γίνει το τελευταίο δηλητηριώδες βέλος των Ναζί εναντίον του εβραϊκού λαού. Ενώ απέτυχαν να υποκινήσουν τον κόσμο εναντίον των Εβραίων, μπορούν ακόμα να υποκινήσουν τους Εβραίους εναντίον του κόσμου.
Για αυτόν τον λόγο, ο Sfard λέει με θλίψη στον Περάτις: «Ο πλουραλιστικός δρόμος του Σιωνισμού μπλοκαρίστηκε στο Άουσβιτς», που σημαίνει ότι το καθεστώς της εβραϊκής υπεροχής γεννήθηκε στο στρατόπεδο εξόντωσης και ήταν, τραγικά, αναπόφευκτο.
Ως ψυχολογικό πορτρέτο μιας εθνικής ψυχής, η ανάλυση του Μπάουμαν είναι αναμφισβήτητα ακριβής, και η αντίδραση του Ισραήλ στην 7η Οκτωβρίου απλώς την επιβεβαιώνει, από το να παρουσιάσει τη σφαγή ως «δεύτερο Ολοκαύτωμα» μέχρι το να συγκρίνει την καταστροφή της Γάζας με τον βομβαρδισμό της Δρέσδης.
Αλλά ήταν αυτή η μόνη δυνατή επιλογή; Δυσκολεύομαι να το αποδεχτώ, εν μέρει επειδή το βιβλίο του Sfard, με τον πλούτο των λεπτομερειών του, αποκαλύπτει πολλές στιγμές όπου μεμονωμένοι δρώντες–δικαστές του Ανωτάτου Δικαστηρίου, πολιτικοί και απλοί πολίτες–θα μπορούσαν να είχαν κάνει άλλες επιλογές. Και επειδή, ο ίδιος ο Sfard, όπως πολλοί Εβραίοι, ακόμη και αρκετοί Ισραηλινοί, έχει αντλήσει διαφορετικά μαθήματα από το Άουσβιτς.
Πέρα από αυτό, το καθεστώς της εβραϊκής υπεροχής που περιγράφει ο Sfard φαίνεται να καθοδηγείται όχι μόνο από φόβο αλλά και από περιφρόνηση και απαξίωση. Οι ρίζες της ισραηλινής προσέγγισης απέναντι στους Παλαιστίνιους – από την περιφρόνηση των πολιτικών και εθνικών τους δικαιωμάτων έως την αδιαφορία για τη μαζική καταστροφή στη Γάζα – προηγούνται του Ολοκαυτώματος και είναι βαθιά συνυφασμένες με την αποικιακή δυναμική που ο Sfard δεν διερευνά στο βιβλίο του.
Το πιο σημαντικό ερώτημα που θέτει το βιβλίο – έστω και κάπως έμμεσα – αφορά το μέλλον αυτού του τόπου. Μπορεί ακόμα να αλλάξει, και αν ναι, πώς πρέπει να αγωνιστούμε γι’ αυτό;
Η απάντηση που προκύπτει είναι κατηγορηματική και θα πρέπει να απευθύνεται στους ηγέτες όλων των αντιπολιτευτικών κινημάτων του Ισραήλ, τα περισσότερα από τα οποία έχουν καταλήξει σε αντίθετα συμπεράσματα από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου.
Δεν ξέρω αν ο Sfard πιστεύει πραγματικά, καθώς παραθέτει τα λόγια της ποιήτριας Λία Γκόλντμπεργκ προς το τέλος του έργου του, ότι θα έρθουν«μέρες συγχώρεσης και χάριτος». Σε κάθε περίπτωση, η πορεία του βιβλίου για την εγκαθίδρυση ενός γνήσιου δημοκρατικού καθεστώτος στο Ισραήλ είναι σαφής: όχι μόνο να υπερασπιστεί το Ανώτατο Δικαστήριο, αλλά και να διαλύσει το καθεστώς της εβραϊκής υπεροχής.
Αυτός πρέπει να είναι ο μοναδικός στόχος της αντίθεσης σε αυτήν την κυβέρνηση και σε όποια άλλη: η διάλυση του Ισραήλ ως εθνικο-εθνικιστικού κράτους,ενός καθεστώτος όπου ένας λαός έχει την υπεροχή έναντι ενός άλλου. Το βιβλίο του Sfard μπορεί να χρησιμεύσει ως οδηγός για όλους όσους θέλουν να συμμετάσχουν σε αυτόν τον αγώνα.
Αλλα άρθρα της Haaretz:
