Για τις περισσότες οικογένειες στον κόσμο, Χριστούγεννα σημαίνει ανταλλαγή ευχών και δώρων, οικογενειακά τραπέζια, θαλπωρή και διασκέδαση. Άλλοι κάνουν μια διαφορετική και πιο… πρακτική προσέγγιση, ευχόμενοι μεταξύ άλλων να έρθει κάποιος να τους βάψει το σπίτι ή ένα τζακούζι, ένα πόνι και, κυρίως, περισσότερο ελεύθερο χρόνο.
Αυτή η τελευταία ευχή μπορεί να μην βοηθά ιδιαίτερα στις χριστουγεννιάτικες… αγορές σας, αλλά υπογραμμίζει το γεγονός ότι ο χρόνος – ο χρόνος που περνάμε στη δουλειά και ο χρόνος που δεν περνάμε εκεί – κατέχει κεντρική θέση στη ζωή μας και την επιθυμία για περισσότερη ελευθερία. Είναι εκεί ψηλά στη λίστα με τις προτεραιότητες – δίπλα στο πόνι!
Τα συλλογικά αιτήματα για μείωση του χρόνου εργασίας ήταν από καιρό βασικό αίτημα των εργατικών κινημάτων σε πολλές χώρες, και εξακολουθούν να είναι (σ.σ. μην κοιτάτε που εμείς εδώ, στην Ελλάδα, νομοθετήσαμε και το 13ωρο!). Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες, ο μέσος εργαζόμενος πλήρους απασχόλησης στην ΕΕ δεν απολάμβανε καμία μείωση του χρόνου εργασίας, αποκαλύπτοντας μια διακοπή στην πρόοδο προς το μειωμένο ωράριο.
Μήπως είναι λοιπόν καιρός να αναζωογονηθεί η συζήτηση για τον χρόνο εργασίας; Σίγουρα, υπάρχουν πολλά επιχειρήματα υπέρ αυτού – ασχέτως αν δεν ενδιαφέρουν τον Κυριάκο Μητσοτάκη και πολλούς ομοϊδεάτες του στην Ευρώπη και τον κόσμο.
Χρόνος ή χρήμα;
Δείτε το πείραμα που πραγματοποίησαν οι Αμερικανοί ψυχολόγοι Τζίνο και Κάσι Μόγκιλνερ. Αυτοί οι ερευνητές έδωσαν σε τρεις ομάδες ανθρώπων μια απλή εργασία: να φτιάξουν μια πρόταση χρησιμοποιώντας τρεις λέξεις.
Ωστόσο, τα σύνολα λέξεων που δόθηκαν σε κάθε ομάδα είχαν διαφορετική θεματική έμφαση: το ένα ήταν «χρήματα», το δεύτερο «χρόνος» και το άλλο ήταν ουδέτερο. Έτσι, η πρώτη ομάδα πήρε, για παράδειγμα, «μαϊμού-λεφτά-καφέ», η δεύτερη «μαϊμού-χρόνος-καφές» και η τρίτη «μαϊμού-ψυγείο-καφές». Ως εκ τούτου, κάθε συμμετέχων είχε το μυαλό του να σκεφτεί συγκεκριμένα πράγματα πριν του ζητηθεί να ολοκληρώσει μια δεύτερη, μαθηματική εργασία, όπου τους δόθηκε μια εύκολη ευκαιρία να «κλέψουν» και να κερδίσουν μερικά χρήματα κάνοντας κάτι τέτοιο.
Τι συνέβη; Η ομάδα «χρήματα» «έκλεψε» πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε από τις δύο άλλες ομάδες. Αυτό που ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον, ωστόσο, ήταν πως η ομάδα «χρόνος» είχε τις λιγότερες πιθανότητες να κάνει «ζαβολιά». Οι ερευνητές εξήγησαν αυτή την πιθανή σχέση μεταξύ χρόνου και ειλικρίνειας με το επιχείρημα ότι η σκέψη για το χρόνο είναι εγγενώς κοινωνική.
Αν είχατε κάνει τη φράση σας χρησιμοποιώντας τη λέξη «ώρα», πιθανότατα θα σκεφτόσασταν μια μαϊμού να περνάει καλά με φίλους, πίνοντας τον καφέ της. Αν είχατε λάβει λέξεις σχετικές με «χρήματα», ίσως σκεφτόσασταν πόσους καφέδες θα μπορούσε να αγοράσει η μαϊμού – προφανώς, ένας πιο ατομικιστικός και εγωκεντρικός προβληματισμός.
Άρα, το να έχουμε περισσότερο ελεύθερο χρόνο να περάσουμε θα μας έκανε πιο κοινωνικούς πολίτες και ακόμα πιο ειλικρινείς; Δύσκολο να το πούμε με βάση μερικά μεμονωμένα πειράματα, αλλά σίγουρα δίνει τροφή για σκέψη, ειδικά στον σημερινό κόσμο όπου μας ενθαρρύνουν να σκεφτόμαστε τα χρήματα όλη την ώρα. Ακόμη και οι διαφημίσεις για τις διακοπές μάς ωθούν να σκεφτούμε τα χρήματα, καθώς ανταγωνίζονται στην παροχή περισσότερων ποτών, περισσότερου φαγητού και περισσότερης διασκέδασης σε χαμηλές τιμές.
Μείωση του χρόνου εργασίας ατομική ή συλλογική
Ίσως θα έπρεπε να εκτιμούμε λίγο περισσότερο τον χρόνο, αλλά πώς θα το κάνουμε; Μετά από αρκετά χρόνια που οι περισσότεροι δεν παίρναμε μεγαλύτερες διακοπές ως δώρο για τα Χριστούγεννα, πολλοί πλέον είναι πιθανό να επιλέξουν τη μία επιλογή που είναι διαθέσιμη για όσους την αντέχουν: τη μερική απασχόληση.
Στη συνέχεια, θα ενταχθούν στο πάνω από το 20% των Ευρωπαίων που εργάζονται σε θέσεις μερικής απασχόλησης και συμβάλλουν στη μέση μείωση των εβδομαδιαίων ωρών εργασίας που βρίσκεται τώρα σε εξέλιξη.
Ως μέσος αριθμός, η εβδομάδα των 30 ωρών είναι πραγματικότητα στην Ολλανδία, καθώς περισσότερες από τρεις στις τέσσερις γυναίκες εργάζονται σε καθεστώς μερικής απασχόλησης και σχεδόν ένας στους τέσσερις άνδρες. Μια παρόμοια εξέλιξη μπορεί να παρατηρηθεί στις περισσότερες χώρες της ΕΕ. Όλα αυτά συνέβαλαν σε σημαντική ανακατανομή της απασχόλησης.
Ακόμα κι αν ορισμένοι οικονομολόγοι λένε ότι δεν μπορείτε να αναδιανείμετε την απασχόληση μέσω της μείωσης του χρόνου εργασίας, τα «θαύματα» της απασχόλησης σε χώρες όπως η Γερμανία και η Ολλανδία φαίνεται να κάνουν ακριβώς αυτό, με περισσότερα άτομα να εργάζονται ενώ ο συνολικός αριθμός ωρών εργασίας παραμένει σταθερός, ενώ και η Ισπανία δοκίμασε πριν από λίγα χρόνια την 4ωρη εργασία διατηρώντας όμως τους ίδιους μισθούς.
Οικονομική δυσχέρεια, διεύρυνση ανισότητας μεταξύ των φύλων
Το βασικό πρόβλημα, όμως, παραμένει πως οι περισσότεροι δεν θέλουμε πραγματικά μια δουλειά μερικής απασχόλησης, γιατί απλούστατα γνωρίζουμε ότι συνοδεύεται και από μισθό μερικής απασχόλησης, ενώ είναι πιθανό να θέσει σε κίνδυνο τη θέση μας στην εταιρεία που εργαζόμαστε, αλλά και τις μελλοντικές μας ευκαιρίες σταδιοδρομίας. Έτσι, η ελεύθερη επιλογή για μερική απασχόληση συχνά δεν είναι τόσο… ελεύθερη όσο φαίνεται.
Κινδυνεύει επίσης να ενισχύσει αντί να καταπολεμήσει τις υπάρχουσες ανισότητες μεταξύ των φύλων. Εξακολουθούν να είναι ως επί το πλείστον γυναίκες εκείνες που εργάζονται με μερική απασχόληση και υφίστανται τις συνέπειες τόσο οικονομικά όσο και στο σπίτι: οι άνδρες είναι λιγότερο πιθανό να αναλάβουν περισσότερα καθήκοντα φροντίδας του σπιτιού ή των παιδιών, εάν οι γυναίκες τους εργάζονται κατά 80% ακριβώς για αυτό τον λόγο.
Είναι και θέμα υγείας, όμως…
Υπάρχει, επιπλέον, ισχυρή συσχέτιση μεταξύ του χρόνου εργασίας και των κινδύνων για την υγεία. Το να εργάζεσαι πολλές ώρες σημαίνει να είσαι κουρασμένος και το να είσαι κουρασμένος σημαίνει να είσαι λιγότερο συγκεντρωμένος και να κινδυνεύεις από ατυχήματα. Σε πολλούς τομείς, αυτό εξακολουθεί να είναι πολύ σημαντικό, και η έρευνα έχει δείξει ότι ιδιαίτερα στον ιατρικό τομέα, οι μειωμένες ώρες θα μπορούσαν να αποτρέψουν πολλά ιατρικά λάθη.
Επομένως, ο περιορισμός των ωρών εργασίας δεν είναι μόνο θέμα προσωπικής υγείας και ασφάλειας, αλλά και των συναδέλφων, των ασθενών ή των πελατών σας. Σε μια οικονομία υπηρεσιών, οι υπερβολικές ώρες σημαίνουν άγχος και εξάντληση, αλλά και κακό ύπνο, κατάθλιψη, ακόμη και καρδιακές παθήσεις. Η μείωση του χρόνου εργασίας μπορεί να βοηθήσει στην καταπολέμησή τους, αλλά μόνο εάν η ένταση της εργασίας διατηρείται σταθερή και οι ώρες δεν γίνονται εντελώς απρόβλεπτες.
Το φετινό δώρο Χριστουγέννων
Ως εκ τούτου, όσοι φέτος έγραψαν «περισσότερο ελεύθερο χρόνο» σε μια πολύ εξατομικευμένη λίστα, δεν θα είναι μόνοι καθώς, όπως φαίνεται, η συγκεκριμένη είναι μια χριστουγεννιάτικη ευχή που θα μπορούσε να ωφελήσει όλους μας, εάν οι πάντες απολάμβαναν μείωση του χρόνου εργασίας.
Μόνο μια συλλογική μείωση του χρόνου εργασίας μπορεί να καλύψει τη σοβαρή μας ανάγκη για περισσότερο χρόνο, να οργανώσει και να εξισορροπήσει εκ νέου την ήδη εμφανιζόμενη ανακατανομή της εργασίας, να καταπολεμήσει τις ανισότητες μεταξύ των φύλων και να μας κρατήσει ασφαλείς στη δουλειά, υποστηρίζουν οι ειδικοί.
Μακροπρόθεσμα, ίσως το καλύτερο δώρο που θα μπορούσαμε να κάνουμε στους άλλους και στον εαυτό μας είναι μια ανανεωμένη συλλογική συζήτηση για το πώς να μειώσουμε τον χρόνο εργασίας μας. Τα πειράματα που πραγματοποιήθηκαν και οι απαιτήσεις κάποιων συνδικάτων μπορεί να σηματοδοτήσουν την τόσο αναγκαία αναβίωση αυτής της συζήτησης.
